Διαβάστε το online!
Επτάνησα - Από την ένωση με την Ελλάδα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Το οθωμανικό υδραγωγείο της Αγίας Μαύρας

Το οθωμανικό υδραγωγείο της Αγίας Μαύρας - Τσερές Σπ. Δημήτρης

Μια λεπτομερής μελέτη, διανθισμένη με σκίτσα και φωτογραφίες, που αποκαλύπτει αδιερεύνητες μέχρι τώρα πτυχές της πολύχρονης ιστορίας του.

«Από παιδί έβλεπα μέσα στη laguna αυτές τις τεράστιες βυθισμένες πέτρες –πότε να τις κρύβει η μπασιά και πότε να αναδύονται με τη ρήχη– με τους γλάρους να κάθονται πάνω τους σε παράταξη, έτοιμοι για εφόρμηση. Ποτέ κανείς δεν μου είπε τι είναι – σημείο άμβλυνσης της συλλογικής μνήμης… Κάθε φορά που τις έβλεπα με ερέθιζε η σκέψη ότι έχω μπροστά μου τα απομεινάρια του πιο παλιού, μετά το Κάστρο, εγχώριου μνημείου, που μας έχει αφήσει τόσο απτά, τόσο εκτεταμένα και τόσο εκτεθειμένα στην κοινή θέα ίχνη… Πίσω από όλα αυτά, αθέατη αλλά παρούσα, η νοσταλγία επιστροφής στον προνομιακό τόπο και χρόνο της παιδικής σου ελευθερίας – με άλλα λόγια η επίπονη προσπάθεια να επανατοποθετήσεις τον εαυτό σου μέσα στην αιωνιότητα του περιβάλλοντος χώρου και να κολυμπήσεις μέσα στο αέναο ποτάμι της μεγάλης διάρκειας, διαστέλλοντας έτσι μέχρις εσχάτων τα ασήμαντα όρια της ατομικής σου ύπαρξης».

Οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τον αθλητισμό

Ο αθλητισμός, αποτελώντας ένα τμήμα της κοινωνικής ζωής, επηρεάζει την κοινωνία και Τα βιβλία της Κερκυραίας Επίκ. καθηγήτριας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου επηρεάζεται απ' αυτήν. Έτσι, ο κλασικός αθλητισμός, συνιστώντας μιαν έκφανση της εποχής της ακμής, αντανακλά μιαν από τις πιο δυναμικές πτυχές αυτής της περιόδου.

Η σημασία του αθλητισμού, ο πολυσήμαντος ρόλος του, η αγωνιστική νίκη που αποτύπωνε το κλέος και το κύδος των ανδρών, η συγκίνηση του αθλητικού θεάματος, συνδέονται με μερικές από τις καλύτερες στιγμές του δημιουργικού ανθρώπινου πνεύματος. Εκτός όμως απ' την θετική υπάρχει και η αρνητική όψη του αρχαίου αθλητισμού, η οποία επικρίθηκε και καυτηριάστηκε, χωρίς ωστόσο να επηρεάσει την εκ μέρους της αρχαίας κοινωνίας αποδοχή του αθλητικού γεγονότος, και η οποία αρνητική όψη επιβεβαιώνεται τελικά, εκ του αντιθέτου, τη διαχρονική αξία του μέτρου και της ψυχικής και σωματικής εναρμόνισης.

Αυτή την διττή προσέγγιση, των φωτεινών και των σκοτεινών πλευρών του αρχαίου αθλητισμού, επιχειρεί η παρούσα εργασία, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις πηγές της κλασικής παράδοσης. Έτσι ξετυλίγεται ένα πλούσιο υλικό, που αποκαλύπτει τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τον αθλητισμό, από τον Όμηρο, τον Τυρταίο, τον Πίνδαρο και τον Πλάτωνα, έως τον Γαληνό, τον Φιλόστρατο, τον Παυσανία και τον Λιβάνιο, ενώ, παράλληλα γίνεται αναφορά σε κάποιους Ρωμαίους συγγραφείς.

Από τη γενική αξιολόγηση του αρχαίου αθλητισμού και τις αντιστοιχίες του στο σύγχρονο αθλητικό γίγνεσθαι, εντέλει αποδεικνύεται πως ο λόγος περί ηθικής και μέτρου στον αθλητισμό είναι όχι μόνον διαχρονικός, αλλά, σήμερα, άκρως αναγκαίος και επίκαιρος.

Το άπειρο πλήθος των εντόμων

Τα έντομα, από τους αρχαιότερους οντογονικά οργανισμούς, έχουν στενά συνδεθεί με το ανθρώπινο είδος τόσο για καλό όσο και για κακό. Χωρίς τα έντομα που γονιμοποιούν τα φυτά, δε θα μπορούσε να εξασφαλισθεί η τροφή των ανθρώπων. Αντιθέτως, άλλα έντομα μεταδίδουν επιδημικά νοσήματα με τεράστιους αριθμούς θυμάτων. Όμως εδώ «Το άπειρο πλήθος των εντόμων» εξετάζεται από τη γλωσσική, τη γραμματολογική και τη λαογραφική πλευρά. Η γλώσσα μας έχει από τον κόσμο των εντόμων μεγάλο ονοματολογικό πλούτο, αλλά και πλήθος παράγωγων λέξεων και μεταφορικών χρήσεων. Μεγάλος πλούτος σχετικός με τα έντομα ανευρίσκεται επίσης σε νεοελληνικές παραδόσεις, αινίγματα, παροιμίες, ξόρκια κ.λπ. Τελικά οι πολιτιστικές αναφορές στον κόσμο των εντόμων είναι εντυπωσιακά πολλές και ενδιαφέρουσες.

Η ΑΓΑΠΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Η αγάπη συνιστά κυρίαρχη λειτουργία της βιολογικής, της ψυχικής και της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου. Είναι συγχρόνως και ο τρόπος συγκρότησης της προσωπικής του ύπαρξης και η δύναμη θεμελίωσης της κοινωνικής του ζωής. Στην αυθεντική της βίωση, η αγάπη διαμορφώνει το κοινωνικό και πνευματικό κλίμα, μέσα στο οποίο οι ανθρώπινες σχέσεις αποκτούν γνησιότητα, ποιότητα, σταθερότητα και βάθος. Η αγάπη σφυρηλατεί την κοινωνική συνοχή, ισχυροποιεί τη φιλία, μεταποιεί τον έρωτα σε αδιάλυτο δεσμό, συγκροτεί δια βίου συζυγία, διαμορφώνει το ιδανικό πλαίσιο γέννησης και ανάπτυξης του νέου ανθρώπου, δημιουργεί κοινωνία προσώπων...

Μουσικές Καταγραφές

Με την παρούσα έκδοση, αποτυπώνεται σε μουσική σημειογραφία ένα μέρος των οργανικών σκοπών των νησιών του Αιγαίου, του Ιονίου, της Κρήτης και της Κύπρου. Στη γενικότερη δημιουργική διάθεση να μελετηθεί ο λαϊκός πολιτισμός, η δική μας συμβολή εντοπίζεται στη μελέτη και ανάδειξη του μουσικού ύφους των παλιότερων γενεών. Σε αυτό το ύφος αντανακλάται το συλλογικό αισθητικό κριτήριο των τοπικών κοινωνιών σε συγκεκριμένη φάση της ιστορικής εξέλιξης (οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής). Το υλικό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης διάφορων παραμέτρων (μουσικοί τρόποι, μορφή, μελωδική κίνηση, διάνθιση, κλπ.), και ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει ύλη στη διδασκαλία των μουσικών οργάνων, συγκερασμένων και μη.
από το οπισθόφυλλο

[…] Το ανά χείρας ανθολόγιο προέρχεται από δύο νέους αυτής της κατηγορίας. Άκουσαν και κατέγραψαν σε νότες του πενταγράμμου, με απίστευτη ακρίβεια και υπομονή, 184 σκοπούς για σόλο όργανα απ’ τα νησιά μας και προχώρησαν στην έκδοσή τους, σ’ έναν τόμο που θα αποτελέσει σπουδαίο βοήθημα για τους τωρινούς και μελλοντικούς οργανοπαίχτες μας - κι όχι μόνο.

από τον πρόλογο του Μάρκου Δραγούμη

Η σημειογραφία που χρησιμοποιείται έχει στόχο να διευκολύνει τον αναγνώστη ή εκτελεστή ο οποίος δεν είναι γνώστης του μουσικού συστήματος της ανατολικής Μεσογείου. Αυτός είναι και ο λόγος που χρησιμοποιείται η σημειογραφία της ευρωπαϊκής μουσικής με ορισμένες προσαρμογές που διευκολύνουν την καταγραφή της τροπικής μουσικής της ανατολής. […]

από το επεξηγηματικό σημείωμα

«Η "Μασσαλιώτιδα" στα Επτάνησα»

Κριτική του Σπύρου Σκλαβενίτη:

Το 1797, με την άφιξη των Δημοκρατικών Γάλλων στα Επτάνησα, έληξε η μακραίωνη περίοδος βενετικής κυριαρχίας που είχε διαμορφώσει το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό αλλά και πολιτισμικό περιβάλλον σε αυτό το δυτικό άκρο του Ελληνισμού. Η περίοδος γαλλικής παρουσίας που ακολούθησε, αν και σύντομη, ήταν αρκετή για να διαρρήξει αρκετές συνέχειες του παρελθόντος, εισάγοντας σημαντικές αλλαγές στα πεδία τόσο της πολιτικής, κοινωνικής και διοικητικής οργάνωσης όσο και των νοοτροπιών και του πολιτισμού. Καθίστατο με τον τρόπο αυτό μια πραγματική τομή και όχι ένα ακόμα επεισόδιο στην εναλλαγή ξένων κυριάρχων στα νησιά.

Αυτήν την ιστορική τομή προσεγγίζει η μελέτη του καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας, Γιώργου Ανδρειωμένου, με τίτλο Η «Μασσαλιώτιδα» στα Επτάνησα: Ξαναδιαβάζοντας τους «προσολωμικούς» ποιητές, γεφυρώνοντας την οπτική του φιλολόγου με τα desiderata ενός ιστορικού και προσεγγίζοντας με πρωτότυπο τρόπο την ονομαζόμενη «προσολωμική» ποίηση του τέλους του 18ου και αρχών του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας, συνδέοντας συγκεκριμένα δείγματά της με τη διάδοση και τα εκφραστικά μέσα των γαλλικών επαναστατικών ιδεών, προτείνει το σχήμα της «μεταφοράς» της επανάστασης με πεδίο εφαρμογής την επτανησιακή ποιητική παραγωγή. Με το θέμα είχε ασχοληθεί και κατά το παρελθόν· μάλιστα, μια πρώτη μορφή της μελέτης του έχει ήδη δημοσιευτεί σε περιοδικό επτανησιακών σπουδών. Στην παρούσα έκδοση, όμως, η μελέτη συνοδεύεται και από ένα εξαιρετικά χρήσιμο και χρηστικό παράρτημα στο οποίο ανθολογούνται εκείνα τα ποιητικά έργα που χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα και εντάσσονται στην προαναφερθείσα ερμηνεία του. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα ανθολόγιο με την παραδοσιακή, φιλολογική θα τολμούσα να πω, έννοια του όρου, αλλά περισσότερο για ένα τεκμηριωτικό παράρτημα, με τη μορφή της έκδοσης ή της επανέκδοσης πηγών που θα περιμέναμε να συνοδεύει μιαν ιστορική μελέτη.

Το ότι ξεκινά η προσέγγιση της μελέτης στο παρόν σημείωμα κάπως «ανορθόδοξα», δηλαδή από το παράρτημα και όχι από την αρχή της, υπήρξε εσκεμμένη επιλογή, καθώς θέλει να υπογραμμίσει την οπτική του συγγραφέα, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται ο γράφων, που δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά τα ενδιαφέροντά του κινούνται στον χώρο της ιστορίας. Το έργο του Γ. Ανδρειωμένου φανερώνει αντίστοιχες ευαισθησίες, καθώς της πραγμάτευσης τού κυρίως θέματός του προτάσσει δύο εισαγωγικά κεφάλαια με αναφορές στην περίοδο της βενετοκρατίας και της κατάλυσής της με την άφιξη των Γάλλων.

Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της βενετικής κυριαρχίας και των ειδικών συνθηκών που αναπτύχθηκαν στις νησιωτικές τοπικές κοινωνίες.

Στο δεύτερο κεφάλαιο η γαλλική παρουσία εντάσσεται μέσα στις διεθνείς συγκυρίες που διαμόρφωσε στην Ευρώπη η Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα και καταγράφονται οι πολιτικοί χειρισμοί του Βοναπάρτη και οι ενέργειες των συνεργατών του που ανέλαβαν το έργο της ομαλής μετάβασης των Επτανήσων στη νέα πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Παράλληλα, όπως δηλώνει και ο εύγλωττος υπότιτλος του κεφαλαίου («από τον ενθουσιασμό στην απογοήτευση»), σκιαγραφούνται τα ποικίλα συναισθήματα και οι πολιτικές τοποθετήσεις των διαφόρων κοινωνικών ομάδων απέναντι στις αλλαγές που συντελέστηκαν. Είτε πρόκειται όμως για ενθουσιασμό ή απογοήτευση, είτε για πολιτική σύμπλευση ή αντίδραση, γεγονός είναι ότι η παρουσία των Γάλλων επηρέασε το σύνολο των κοινωνικών ομάδων και άλλαξε οριστικά κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής στα νησιά.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για «μεταφορά» της Γαλλικής Επανάστασης, καθώς οι αλλαγές που έφεραν οι Γάλλοι συνδέονται με πρακτικές που ήδη είχαν υιοθετηθεί από τις επαναστατικές κυβερνήσεις στη Γαλλία. Για την τεκμηρίωση αυτής της σύνδεσης αναφέρονται τέσσερα χαρακτηριστικά παραδείγματα. Πιο συγκεκριμένα, η επιλογή της απλής ελληνικής ως γλώσσας της διοίκησης στις δημόσιες ανακοινώσεις της, η εισαγωγή του επαναστατικού ημερολογίου, η καθιέρωση αντίστοιχων εορτών με αυτές που πραγματοποιούνταν στη Γαλλία, και τέλος, η διάδοση τραγουδιών και μελωδιών που χρησιμοποιούνταν εξίσου τόσο από τους οπαδούς όσο και από τους πολέμιους της επανάστασης. Και για τις τέσσερις παραπάνω περιπτώσεις υπογραμμίζονται οι ομοιότητες του γαλλικού προτύπου με τις επτανησιακές εφαρμογές του και αιτιολογούνται οι πολιτικές τους στοχεύσεις.

Η επισήμανση της ιστορικής πραγματικότητας του έντονου και διευρυμένου αντίκτυπου της Γαλλικής Επανάστασης στον δημόσιο επτανησιακό βίο είναι αυτή που οδηγεί τον συγγραφέα στην αναζήτηση αντίστοιχων ενδείξεων και στη λογοτεχνία. Γι’ αυτό και στο τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνει την προσοχή του σε μια σειρά συγκεκριμένων ποιητικών συνθέσεων στις οποίες μπορούν να ανιχνευθούν οι πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες της εποχής. Τόσο σε επίπεδο μορφής, όσο κυρίως σε επίπεδο περιεχομένου αλλά και πολιτικής στόχευσης, τα έργα αυτά δείχνουν πόσο επηρεάστηκαν από τη γαλλική παρουσία. Ο Μαρτελάος, για τον οποίον μαρτυρείται η λόγια παραγωγή του, επιλέγει την απλή γλώσσα για τις ποιητικές του συνθέσεις με στόχο να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή απήχηση στο ευρύ κοινό. Η συνειδητή αυτή επιλογή καταδεικνύει ότι η ποίησή του συνδέεται με τις ανάγκες και τους στόχους εκείνων των κοινωνικών δυνάμεων που απελευθερώθηκαν και αναδείχτηκαν με την πτώση του πολιτικοκοινωνικού καθεστώτος της βενετοκρατίας. Πιο σημαντική όμως αποδεικνύεται η έκφραση των πατριωτικών οραμάτων που αναπτερώθηκαν πλέον με την παρουσία των γαλλικών στρατευμάτων στην ελληνική επτανησιακή γη. Θυμίζουμε ότι οι Γάλλοι είχαν φροντίσει να διακηρύσσουν ότι αναγνώριζαν αυτήν την ελληνική ταυτότητα και τη σύνδεση με την ένδοξη αρχαιότητα. Τα ίδια εκφραστικά μέσα όμως αξιοποίησαν και οι δυνάμεις της αντίδρασης, οι οπαδοί του αριστοκρατικού παρελθόντος, όπως ο Νικόλαος Λογοθέτης Γούλιαρης. Και ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχει και η περίπτωση του σκεπτικιστή απέναντι στους Γάλλους Κουτούζη. Μα ακόμα και αυτοί οι δύο δημιουργοί, παρά τη στάση τους απέναντι στο προϊόν της Γαλλικής Επανάστασης, μαρτυρούν τον αντίκτυπο της «μεταφοράς» της στα Επτάνησα.

Κλείνοντας, θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι στο έργο του Γ. Ανδρειωμένου ανακαλύψαμε μια μελέτη που δεν αφορά μόνο όσους έχουν φιλολογικά ενδιαφέροντα. Αντίθετα απευθύνεται και σε εκείνους που θέλγονται από την ιστορία και τον πολιτισμό των Επτανήσων ή που, ξεφεύγοντας από γεωγραφικούς ερευνητικούς περιορισμούς, έχουν αναζητήσεις στα πεδία της κίνησης των ιδεών και της δεξίωσής τους από διαφορετικούς πληθυσμούς, ομάδες ή ακόμα και μεμονωμένα πρόσωπα. Επιπλέον, η έκδοση αυτή δείχνει πως μια φιλολογική μελέτη μπορεί να υπερβεί τις σχολαστικές, για τους μη μυημένους, περιχαρακώσεις της αναζήτησης της λογοτεχνικής αξίας της ποίησης, υποδεικνύοντας διαφορετικές αναγνώσεις του ποιητικού έργου. Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί η αξία του παραρτήματος ποιημάτων και γλωσσαρίου που περιέχει η έκδοση, καθώς προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να ανατρέξει στα ίδια τα κείμενα τα οποία σχολιάζονται ή αναλύονται στο κυρίως μέρος της μελέτης και όχι να τα αναζητά σε παλαιές εκδόσεις.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΝΤΖΑΡΟΣ - 2ος τόμος

Συνδεδεμένος μονοδιάστατα με τη μελοποίηση του ελληνικού εθνικού ύμνου ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (1795-1872) παρέμενε για ενάμισι αιώνα, εξαιτίας αυτής της «αναγνωρισιμότητάς» του, ένας άγνωστος της έντεχνης νεοελληνικής μουσικής. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ζωής του υπήρξε σημαίνουσα προσωπικότητα των Επτανήσων του 19ου αιώνα με ποικίλα δημιουργικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά και μουσικοαισθητικά ενδιαφέροντα, ο οποίος παράλληλα ως μέλος της τοπικής αριστοκρατίας συμμετείχε στη διαχείριση της εξουσίας κατά την περίοδο της Βρετανικής Προστασίας, αφουγκραζόμενος πάντοτε τα κοινωνικά αιτήματα του καιρού του. Με το βιβλίο αυτό επιχειρείται, ανάμεσα σε άλλα, η χαρτογράφηση του κοινωνικού, μουσικού και οικογενειακού περιβάλλοντος του συνθέτη και της αναγνώρισής του εκτός Ελλάδος, η συνολική παρουσίαση του μουσικού και εκπαιδευτικού του έργου, η κατανόηση της ώριμης μουσικοαισθητικής σκέψης του, καθώς και η αποκάλυψη πτυχών του «καθημερινού» Μάντζαρου. Ταυτόχρονα, προσεγγίζονται από μουσικής πλευράς οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες των Επτανήσων της περιόδου και η αντανάκλασή τους στο ελλαδικό βασίλειο.