Πόλεμος, Κράτος και Κοινωνία στο Ιόνιο Πέλαγος

Το Ιόνιο πέλαγος, ζώνη μεθοριακή εκτεινόμενη από την είσοδο της Αδριατικής έως τις νοτιοανατολικές ακτές της Σικελίας και τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, σχηματίζει μια τριγωνική υδάτινη επιφάνεια, εντός της εσωτερικής θάλασσας, με τρία ανοίγματα που οδηγούν αφενός στην Αδριατική και αφετέρου στη δυτική και στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Με αυτά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και χάρη στην ξεχωριστή γεωστρατηγική θέση της ως πέρασμα στη διατομή τοπικών και διεθνών οδών, η θάλασσα του Ιονίου προσέλκυε πάντοτε ανθρώπους του εμπορίου, προσκυνητές, λογίους, εκκλησιαστικούς, αλλά και φυγάδες, πειρατές, πολεμικούς στόλους, κ.ά. Μεγάλες δυνάμεις της εποχής διεκδίκησαν μερίδιο σε αυτό τον χώρο. Στις απαρχές των πρώιμων νεότερων χρόνων τρεις ήταν ωστόσο οι κύριοι παίκτες: στο δυτικό τμήμα οι Ισπανοί και στο ανατολικό οι Οθωμανοί (στην ηπειρωτική κυρίως πλευρά) και οι Βενετοί (σε νησιά και παράκτιες θέσεις). Κάποιες από τις μεταξύ τους μεγάλες συγκρούσεις άφησαν τα ίχνη τους στη συλλογική μνήμη για την οδύνη που προκάλεσαν. Λειτούργησαν έτσι ως σταθερά σημεία αναφοράς και πηγή έμπνευσης για έργα που αξιοποίησαν τον πόλεμο σε επίπεδο συμβολικό.

Ο ανά χείρας τόμος περιλαμβάνει δεκαέξι μελέτες διαρθρωμένες γύρω από τέσσερις γενικούς άξονες που εξετάζουν: την προετοιμασία για τη μάχη, όπου εντάσσεται η εξέταση του μηχανισμού συγκέντρωσης της πληροφορίας και η διαμόρφωση της κοινής γνώμης με μέσα της εποχής, όπως λόγου χάρη οι προκηρύξεις· τον ίδιο τον πόλεμο με τους όρους της στρατιωτικής ιστορίας (μάχες, γεωπολιτική, στρατηγικές, τεκμηρίωση)· τις επιπτώσεις των πολέμων σε επίπεδο πολιτισμικό, συμβολικό και πολιτικό· και τους ανθρώπους του πολέμου, όπου η έμφαση δόθηκε στην εξέταση του κοινωνικού προφίλ, της συμμετοχής στις κοινωνικές διεργασίες, της εξαργύρωσης των επιτυχιών στο πεδίο της μάχης με κοινωνική και οικονομική άνοδο.

Διαβάστε το online!
Ημερολόγιο Άγγλου Αρμοστή Ιονίων Νήσων sir John Young

Οι φωτοτυπίες των πρωτότυπων επιστολών στα Αγγλικά που εξασφάλισε για ιστορικούς και εκπαιδευτικούς λόγους η Ένωση Επτανησίων Ελλάδας μας μεταφέρουν ακριβώς σε αυτή τη δύσκολη περίοδο. Στις επιστολές οι οποίες είναι δια χειρός του sir John Young αποτυπώνονται οι προσπάθειες για ομαλή διοίκηση και πράγματι οι επιστολές για το θέμα της χολέρας προς τη Ζάκυνθο είναι πολλές. Υπάρχουν επίσης πολλές επιστολές πρς όλα τα νησιά του Ιονίου, προς τους στρατιωτικούς διοικητές, δημάρχους, κ.λπ. Επίσης υπάρχουν επιστολές προς το Ηνωμένο Βασίλειο ζητώντας βοήθεια και στήριξη για τα θέματα που ταλάνιζαν γενικά τα Επτάνησα εκείνη την περίοδο.

John Young Τζον Γιανγκ- Lord  High Commissioner of the Ionian Islands (1855–1859)

Τα πολύτιμα δώρα του Ιωάννη Καποδίστρια και ο δημιουργός τους Jean Francois Bautte

Γενεύη 23 Μαρτίου 1827

Δύο μικρά κουτιά επισμαλτωμένα, το ένα αυτό που είχα διαλέξει, το άλλο αυτό που αρχίσατε να εμπνέεστε.

Δύο μικρά ρολόγια, όπως αυτό που είδα στον οίκο σας προχθές. Θα είναι εξοπλισμένα από μια μικρή αλυσίδα από την οποία θα εξαρτώνται και ένα σκέπασμα όλα επισμαλτωμένα. Δύο καρφίτσες, για άνδρα καθώς πρέπει, πολύ καλού γούστου. Θα με υποχρεώσετε καλέ μου Bautte να μου στείλετε τα αντικείμενα στη διεύθυνση των κυρίων Blanc Colin et Couperes, στη διεύθυνση d΄Arbois 33, στις 15 με 20 του Απρίλη, εποχή που μια επαρχιώτισσα από τις γνωριμίες μου, φεύγει για τη Γερμανία και για να αναλάβει αυτές τις αποστολές. Παρακαλώ να μου στείλετε επίσης τον λογαριασμό.

Δεχθείτε τη φιλία μου

                                                                                 Ι.Καποδίστριας

ΟΙ ΑΔΕΣΠΟΤΕΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ

Για τις επισκέψεις της στο Ποντικονήσι, η Ελισάβετ είπε:

«Είναι ένας περαματάρης εκεί που μοιάζει ίδιος ο Χάρων. Μες τη βάρκα του με τα κουπιά με περνά στο νησί σα μια ψυχή θλιμμένη και νοσταλγική. Μόλις κατέβω στ΄ακρογιάλι, αμέσως λύνει τη βάρκα του, δίχως να πη λέξη. Κ΄εγώ μπαίνω μέσα και μένω το ίδιο αμίλητη. Αντίκρυ, στο νησί, έρχεται ο ερημίτης να με υποδεχθή. Μου φέρνει μέλι και αμύγδαλα να βάλω στο στόμα μου, να ξεχάσω τη ζωή και τον απάνω κόσμο...»

Από "Το βιβλίο της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ/Φύλλα Ημερολογίου" του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου.

Ιωάννης Μεταξάς το προσωπικό του ημερολόγιο

Συνήθως η μαρτυρία των πολιτικών ανδρών για τα γεγονότα της εποχής τους παίρνει τη μορφή απομνημονευμάτων, που γράφονται εκ των υστέρων. Έτσι, έχοντας υπόψη τους όλο το υλικό, δηλαδή όλες τους τις πράξεις, εκείνοι που γράφουν μπορούν εύκολα να τις παρουσιάσουν με τον τρόπο που τους φαίνεται τελικά ο συμφερότερος. Κι είναι φυσικό πως η τέτοια μαρτυρία τους κρίνεται ανάλογα με τις συνθήκες υπό τις οποίες δίνεται.

Στην περίπτωση του Μεταξά δεν πρόκειται για τέτοιου είδους αναδρομικό συγύρισμα. Τίποτα σχεδόν απ' όσα δημοσιεύουμε δεν είναι αναθεωρημένο ή τροποποιημένο εκ των υστέρων από τον Μεταξά. Τα περισσότερα είναι μαρτυρίες της εποχής στην οποία αναφέρονται τα γεγονότα. Κι αν κάποτε μεσολάβησε καιρός ανάμεσα στα γεγονότα και την καταχώρισή τους, ο καιρός αυτός είταν συνήθως σύντομος.

Προ πάντων όμως οι καταχωρίσεις δεν έγιναν με σκοπό να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν ψεύτικες εντυπώσεις ή "άλλοθι" -κι αυτό κυρίως είναι που δίνει στη μαρτυρία του Ιωάννη Μεταξά εξαιρετικό ενδιαφέρον και σημασία. Φυσικά, ο Μεταξάς, γράφοντας, δεν έκανε έργο αντικειμενικού αμερόληπτου ιστορικού ή χρονογράφου. Έγραφε για τον εαυτό του τις άμεσες εντυπώσεις ή τα συναισθήματά του· κι είταν, σίγουρα, επηρεασμένος απ' αυτά. Αλλά είναι πρόδηλη η τεράστια διαφορά που απομένει ανάμεσα στη μαρτυρία του Μεταξά και τις περισσότερες μαρτυρίες προσώπων, πολύ αξιοσέβαστων ίσως, αλλά που επιχείρησαν να δώσουν τη συνολική εξιστόρηση της δράσης τους εκ των υστέρων, με όλη την ευχέρεια να παρασιωπήσουν ή να εξωραΐσουν τα γεγονότα.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Οι ηγέτες προπορεύονται και οδηγούν. Οι αγαθοί οδηγούν τους λαούς που τους ακολουθούν σε επιτυχίες, σε νίκες, ακόμα και σε θριάμβους. Οι κακοί, σε αποτυχίες και καταστροφές. Οι περισσότεροι ηγέτες έχουν μεικτό “μητρώο”, που περιλαμβάνει μεγάλες και μικρές στιγμές. Η αναζήτηση της σειράς αυτής των Ελλήνων ηγετών περιλαμβάνει εκπροσώπους από όλο το φάσμα της ιστορίας των Ελλήνων, από την αρχαία έως τη νεότερη εποχή. Η νέα Ελλάδα έχει ασφαλώς τη μερίδα του λέοντος, ίσως γιατί παραδόξως είναι η λιγότερο γνωστή. Το σχολείο άφησε περισσότερα κενά στη νεότερη απ’ ό,τι στην αρχαία ιστορία. Η κοινή πάντως αντίληψη, που συστηματικά διαμόρφωσε ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, είναι η ενότητα της ιστορίας μας μέσα στον χρόνο.

Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΘΩΝΟΣ Α. ΣΤΑΘΑΤΟΥ (100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ)

Τέλη Αυγούστου του 1907. Στο μικρό λιμάνι της Σερίφου ένα δεκαεξάχρονο παλικάρι, ο Περικλής Πελοποννήσιος, αποχαιρετά τους δικούς του. Φεύγει για την Ιθάκη, πάει να σπουδάσει για να γίνει καπετάνιος. Είναι καλός στο σχολείο, αγαπάει τα γράμματα και οι καλοί βαθμοί που πήρε ίσως να του ανοίξουν τις πόρτες της νέας σχολής ναυτικών σπουδών που έμαθε πως άνοιξε φέτος στο νησί του Οδυσσέα. Με το μπαουλάκι του λοιπόν γεμάτο αλλαξιές και όνειρα φεύγει για την άγνωστη ακόμα σ' αυτόν θάλασσα του Ιονίου.

Το καΐκι που τον φέρνει στην Ιθάκη πλησιάζει τις ακτές του νησιού· μπροστά του φαίνεται κιόλας ένας κόλπος. Όμως το καΐκι παραπλέει και συνεχίζει· κι άλλος κόλπος ανοίγεται μπροστά του, κι άλλος, όμως τα σπίτια του λιμανιού δεν φαίνονται ακόμα. Απρόσμενα ένα βαθύ λιμάνι ανοίγεται σαν πέταλο και στο μυχό του άσπρα σπίτια με κόκκινες σκεπές. Καθώς το καΐκι πλέει πια προς το βάθος του λιμανιού, ο Περικλής διακρίνει δεξιά στην παραλία, μέσα σε έναν ωραίο περίβολο, ένα ολοκαίνουριο μεγαλόπρεπο διώροφο κτίριο. Στη φρεσκογραμμένη επιγραφή διακρίνει από μακριά: "Εμπορική και Ναυτική Σχολή Όθωνος Α. Σταθάτου".

(Από τον πρόλογο της έκδοσης)

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

Η έλευση των Δημοκρατικών Γάλλων στα Ιόνια νησιά (1797) και η υπαγωγή τους στο γαλλικό Σύνταγμα της 5ης Καρποδώρου του Γ' έτους της Γαλλικής Δημοκρατίας (22ας Αυγούστου 1795), επηρέασαν βαθιά την πολιτική σκέψη των Ιονίων, πού είχε ακονιστεί στην άσκηση μιας μακραίωνης διαχείρισης της τοπικής διοίκησης, σε καθεστώς απολυταρχικής διακυβέρνησης.
Αυτός είναι και ο λόγος πού οι Επτανήσιοι δεν δυσκολεύτηκαν να υιοθετήσουν το αξίωμα, το όποιο, κατά το συντοπίτη τους ποιητή Ούγκο Φώσκολο, επικράτησε σε ολόκληρη την Ευρώπη, ύστερα από τη Γαλλική Επανάσταση: αρκεί, ένα γραπτό Σύνταγμα, για να βελ-τιωθούν τα πολιτικά συστήματα και, να θεραπευτούν όλες οι αδυναμίες ενός Έθνους.
Δεν είναι τυχαίο ότι, κατά την πρώτη κιόλας δεκαετία -ύστερα από τη λύση του δεσμού τους με το "φοβερό" λιοντάρι του Αγίου Μάρκου και παρά το γεγονός ότι δεν έλειψαν οι επικυριαρχίες νέων "Προστατών"- οι Επτανήσιοι κατόρθωσαν να αρθρώσουν, και μάλιστα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής τους διαστρωμάτωσης, σε πέντε διαφορετικές χρονικά περιστάσεις, συνταγματικό λόγο, χωρίς να πάψουν στη συνέχεια να αγωνίζονται έως και την Ένωσή τους με την Ελλάδα (1864) για τη βελτίωση και τον εκδημοκρατισμό του.
Έντυπες εκδόσεις και χειρόγραφα των Συνταγματικών Κειμένων των Ιονίων Νήσων του 19ου αιώνα, διατυπωμένα στα ελληνικά, ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά και οθωμανικά, συγκεντρώθηκαν σε τούτη την έκδοση μαζί με το σχετικό με τα συντάγματα πολιτικό λόγο του Ούγκο Φώσκολου, απόλυτα ταυτισμένο με τη σκέψη, τις προθέσεις και τις ενέργειες του Ιωάννη Καποδίστρια. Η ανάδειξη του συνόλου του, μέχρι πρότινος, δυσεύρετου επτανησιακού συνταγματικού λόγου, κρίθηκε σκόπιμο να συνοδευτεί από την απόδοσή του στην ελληνική γλώσσα και το σχολιασμό του από ιστορικούς και συνταγματολόγους. Και τούτο, προκειμένου να εντοπιστούν και να ανιχνευθούν όλες οι δυνάμεις, εν πολλοίς αντίρροπες, επτανησιακές ή ευρωπαϊκές, συλλογικές ή μεμονωμένες, πού συνέβαλαν στη διατύπωσή του, με την προσδοκία μιας επί της ουσίας συμβολής στην περαιτέρω προώθηση του επιστημονικού" διαλόγου σε θέματα επτανησιακής, ελληνικής, ευρωπαϊκής και οθωμανικής ιστορίας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)